itaexpress / Tin ITA / Việt Nam trong mắt tôi / Hướng về quê hương / Đền Và: Nơi hội tụ linh khí đất trời

Đền Và: Nơi hội tụ linh khí đất trời

Du khách đến dâng hương tại Đền Và.

Đền Và rêu phong cổ kính và uy nghi toạ lạc trên một ngọn đồi thấp, hình con rùa hướng về phía mặt trời mọc, trong rừng lim cổ thụ, thuộc thôn Vân Gia, xã Trung Hưng, thành phố Sơn Tây.

Đây là ngôi đền thờ vị thần được ngưỡng kính trong tâm thức của muôn dân ngàn đời, đó là Đệ Nhất Phúc Thần Tản Viên, vị tổ của bách thần, còn gọi là Nam Thiên Thần Tổ, vị thần trong Tứ Bất Tử của truyền thuyết nước Nam. Theo truyền thuyết, vị phúc thần này sau khi giúp dân chống giặc ngoại xâm, khai sơn, trị thuỷ, vào một ngày xuân đẹp trời (14 -1), đất nước thanh bình, cây nảy lộc biếc, trăm hoa đua nở, khoe sắc dưới nắng xuân chan hoà, Ngài từ núi Tản du ngoạn đến đồi Và, xã Trung Hưng, thấy đây là một thắng địa, liền đó lại có một đám mây từ núi Ba Vì kéo xuống che phủ nơi Ngài đứng, như một tàn lọng lớn, quả là một nơi phong thuỷ hữu tình, hội tụ khí thiêng đất trời, ngài liền lập hành cung, gọi là Đông cung.

Trải bao năm tháng thăng trầm của thời gian và lịch sử, lòng người luôn thành kính hướng về Đức Ngài linh thiêng, nên đã không ngừng hưng công, để Đền Và ngày một xứng với nơi thờ vị thần chủ của các vị thần trời Nam, trở thành một nơi: “Nguy nga cao vút tầm vũ trụ, như sánh với mặt trời, cửa mây mở rộng, riêng biệt một vùng trời rạng rỡ; sắc sảo chạm khắc vào trời đất, như mầm non nhú hé, đượm vẻ mưa nhuần kéo về khoáng đạt vẻ phong quang”. Đây là ngôi Đền cổ kính có niên đại từ thời Lê Trung Hưng, đến thời Nguyễn. Dựa vào Văn bia (bài ký về cung trấn ở phía đông thuộc làng Vân Gia), dựng ở đầu hồi nhà tiền tế làm năm Tự Đức 36 (1883) của Đền Và thì được biết Đền đã xuất hiện từ thời nước ta thuộc ách đô hộ của nhà Đường. Bấy giờ “ Đền là khu thờ nhỏ, nhưng rất linh ứng, dân cầu đảo đều hiệu nghiệm”.

Ngày xuân con én đưa thoi, du khách du ngoạn đến vùng đất cổ linh thiêng này, bằng tấm lòng hướng thiện, ngoài việc cầu Đức Thánh Tản Viên phù trì phúc lộc, bình an cho gia đình, người thân, du khách còn được chiêm ngưỡng một công trình kiến trúc rất đẹp của cha ông. Đền nằm trong một rừng lim già tạo một không gian xanh hài hoà, lại u tịch linh thiêng, như hội tụ linh khí của đất trời. Đặc biệt, ngày xuân du ngoạn đền Và, du khách sẽ được đằm mình trong một không gian lễ hội trang nghiêm, một nét đẹp sinh hoạt văn hoá cộng đồng của vùng đất cổ xứ Đoài.

Theo truyền thuyết vào ngày 14 - 1 âm lịch (không rõ năm nào), Sơn Tinh đến vùng ven sông, Ngài dừng chân nghỉ ngơi, vừa lúc đó có một cô gái gánh quang sọt qua, Ngài ngỏ ý nhờ cô gánh nước mát giữa dòng sông để tắm. Cô gái ôn tồn thưa rằng:” Gánh nước cho tướng quân tắm, tôi đâu có ngại, nhưng sọt này làm sao mà đựng nước được”. Ngài liền bảo: “Cứ dùng sọt mà gánh”. Cô đã làm theo, lạ thay đôi sọt lại đựng được nước. Ngày hôm sau, cô gái ấy đã ra chỗ Ngài tắm, lẳng lặng hoá thân ở đấy. Mấy hôm sau, mối đùn phủ kín thi hài cô.

Để nhớ ơn cô gái gánh nước cho mình tắm, Ngài đã báo mộng cho dân làng rước thi hài cô về mai táng và xây đền thờ. Đền ấy được gọi là đền Dội toạ lạc bên bờ sông Hồng, thuộc xã Ngư Bình, huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc ngày nay. Từ đó cứ 3 năm một lần vào các ngày từ 14 đến 17 tháng Giêng của các năm Tý - Ngọ - Mão - Dậu, nhân dân lại tổ chức lễ hội lớn gọi là chính lễ. Trước khi lễ Thánh dân làng tổ chức rước bài vị thánh qua sông Hồng đến đình Dội để làm lễ tắm ngai. Nước được lấy ở giữa sông Hồng vào buổi sớm ngày Rằm tháng Giêng. Dân làng chèo thuyền có đặt chóc nước ra giữa sông lễ tế rồi cầm cây gậy đầu có một vòng tròn bằng thanh tre, để vòng tròng ấy ra mặt nước để ngăn không cho bụi bặm pha tạp trên mặt nước lẫn vào và múc nước trong vòng tre đó cho vào chóc, rước về Đền và làm lễ bao sái các vị thần.

Để tổ chức cuộc rước lớn trong những năm chính lễ có 8 làng tham gia, bao gồm: Vân Gia, Cầu Trì, Mai Trai, Nghĩa Phủ, Đạm Trai (xã Trung Hưng); Phú Nhi (phường Phú Thịnh); Phù Sa (xã Viên Sơn); thôn Di Bình, xã Vĩnh Thịnh, huyện Vĩnh Tường (Vĩnh Phúc). Chiều 14 tháng Giêng, dân các thôn rước kiệu của thôn mình về để dàn ra trước sân nhà tiền tế của đền Và. Khoảng 1 đến 2 giờ sáng, ngày 15, bắt đầu tổ chức lễ phụng nghênh, đến khoảng 3 giờ thì phụng nghênh long ngai của tam vị Đức Thành ra ngoài kiệu chính.

Khi rước kiệu chính đi trước, đến kiệu Văn, sau đó là kiệu long mũ của tam vị, tiếp đó là kiệu hương hoa, oản quả của các thôn. Đám rước sẽ đi qua cầu Cộng vào thành phố Sơn Tây, tới cổng thành cổ, các cỗ kiệu quay một vòng mới rước qua các làng Phù Sa - Phú Nhi và ra phía bờ sông Hồng. Các cỗ kiệu lần lượt xuống thuyền qua sông. Đám rước sang tới bờ tả sông Hồng thì từng cỗ kiệu được đặt yên vị trước bàn thờ tam vị Tản Viên để cùng đi vào Đền. Mọi người vui chơi ở bãi sông cho tới chiều hôm khi thấy lá cờ tứ linh gặp gió thổi phất đuôi cờ về phía Nam, thì các cụ tế triệu hồi đưa kiệu đồ tế, đồ rước trở lại Đền Và yên vị trước sân tiền tế. Ngoài phần lễ trang nghiêm còn có phần hội với các trò chơi dân gian như đánh cờ người, đánh vật, chơi gà chọi, cùng các tiết mục văn nghệ với các bài dân ca mang đậm nét đắc trưng văn hoá xứ Đoài...

Mùa xuân năm Mậu Tý này lại là một năm chính lễ của lễ hội Đền Và. Du khách thập phương về đây dâng hương lễ thánh, vui chơi trong mùa lễ hội đặc sắc sẽ thấy tâm hồn thoát tục, nhẹ nhõm sáng trong hơn, nơi mảnh đất cổ, tụ hội linh khí ngàn năm của dân tộc ta.

Minh Hà / Báo Hà Tây