Lang thang sách cũ

Những tác phẩm kinh điển của thế giới anh đều thuộc lòng đến mức trích hẳn một đoạn ra để bình. Ngạc nhiên hơn là chị vợ cũng đưa ra những nhận xét tính tế cho các tác phẩm mà chúng tôi đang bàn...

Trong không gian nhỏ hẹp

Hầu hết các của hàng sách cũ đều nhỏ về mặt tiền.Ở Hà Nội ngày trước có nhà sách ở phố Bát Đàn nổi tiếng. Sau này con cái nhà ấy lớn, không làm nghề ấy nữa. Hiệu sách ấy đủ lọai chuyện chưởng của Kim Dung. Cái loại sách của miền Nam in trước năm 1975 của dịch giả Hàn Giang Nhạn khổ to. Văn phong trau chuốt, lời văn tả cảnh thì miễn chê. Ví dụ như cảnh tuyết giăng trên núi, mưa rơi trên Động Đình hồ. Rồi cảnh đánh nhau cũng ghê nữa. Chuyện chưởng sau này in hồi 87, 88 không có lời văn đẹp như vậy. Nhà đó có sách của bà Tùng Long viết về những chuyện tình lâm ly, lãng mạn hay chuyện ma như Bóng Ma nhà Mệ Hoát hoặc loại chuyện về chàng điệp viên đẹp trai có cái tên Văn Bình, bí danh Z28 ly lỳ không khác 007 người Ăng Lê. Dòng chuyện miền Nam tương đối hiếm ở miền Bắc. Những người có thú tìm tòi sách cũ hiếm thường xuyên đến đó.

Nhà rất chật nhưng sách chất đầy cầu thang từ tầng 1 lên tầng 3

Ở Ngô Thì nhậm có nhiều hiệu sách cũ, nhưng nhà số 26 là đồ sộ nhất. Nhìn chật hẹp mặt tiền chưa đầy 2 mét vuông, sâu khoảng 4 m . Không ai nghĩ chủ hiệu để dành cả 4 tầng trên nữa như vậy để chứa sách. Giáo dục, khoa học, kỹ thuật một tầng. Văn học, triết học một tầng. Lịch sử, hồi ký tướng lĩnh, quân đội một tầng. Thiếu nhi một tầng. Khách tự chọn không ai trông, giá thì chủ nhà ghi sẵn bìa sau. Hơi đắt, đắt gấp đôi so với anh Phương, ông Dần, ngang ngửa với đao phủ Dư. Sách bày được cái khoa học, sạch sẽ và ngăn nắp. Thái độ chủ hiệu cũng niềm nở. Cũng như các hiệu sách cũ khác. Đồ nghề không thể thiếu đặt trước của là cái cân đồng hồ. Có điều cân của nhà ấy to hơn so với cân nhà khác.

Sách cũ, giá trên trời

Những người buôn sách cũ có tiếng, đều là những tay ham đọc, hiểu biết và thích sưu tầm. Dư Bà Triệu, trán cao, da trắng đạo mạo. Mênh danh là máy chém. Khách mua không có cái thú tìm tòi , phát hiện như các hàng sách cũ khác. Muốn quyển gì hỏi hắn. Chỉ vài phút là hắn đưa ra, nhưng giá thì ôi thôi. Nghiến răng mà mua vậy. Có lần hỏi về Dương Thu Hương. Hắn đưa quyển Thiên đường mù. Tôi giở vài trang thấy cái hình vẽ của mình lúc tuổi thơ. Đành lòng mà mua với giá 50 nghìn. Trong khi ở nơi khác có 25 nghìn. Còn hiệu sách cũ ở thị trấn đông Anh có 5 nghìn mà thôi. Một lần đi công tác tại Thanh Hoá, thói quen của kẻ sưu tầm sách, tôi vào hiệu sách cũ gặp Dư đang chọn sách. Thì ra hắn cũng chịu khó mầy mò. Tôi hỏi hắn có Chuyện kể năm 2000 không. Dư phát giá 1 triệu cho 2 tập. Khi thấy tôi mang bộ Đaghextan về, hắn hỏi tôi nhà ở đâu. Tôi nói ở 182 Bà Triệu rồi bỏ đi lúc hắn đang ngạc nhiên. Từ đó tôi quên luôn địa chỉ của tên đao phủ sách cũ đấy.

Mê sách mà nên duyên

Ven đường Hoàng Quốc Việt có hai vợ chồng khoảng 40 tuổi bày sách trên tấm ni lon trải vỉa hè. Vợ bán sách, còn anh chồng râu ria bờm xơm, mắt đảo như rang lạc đầy lòng trắng. Dựng cái xe đạp bên cạnh hàng vợ bày cờ thế câu bọn sinh viên. Chị vợ mảnh mai, hiền dịu, xinh xắn. Nét đẹp nhẹ nhàng, quý phái, thanh lịch. Chị nói với khách nhỏ nhẹ hay cười. Không như anh chồng khó tính, ngồi bên này bày cờ thế mà ngỏng sang bên kia phát giá . Giọng rất khó chịu. Về sau anh ta mới nói, lúc ấy tôi nhìn cậu không nghĩ cậu là người đọc sách. lần đầu mua sách, tôi mặc cả dữ lắm, cò kè cực nhiều làm anh ta bực, gắt mua thì mua không mua đừng hỏi nữa. Chị vợ vẫn cười nhẹ. Tôi bỏ hàng sách không chọn gì, sang hàng anh ta rủ đánh cờ ăn tiền. Tôi thắng được 15 nghìn. Anh ta nhìn tôi có vẻ nể nang hơn, hỏi tôi học ở lò cờ nào ra. Tôi bảo chẳng học đâu, dân chơi nghiệp dư. Rồi tôi mua quyển Nỗi buồn chiến tranh với giá 25 nghìn, rẻ hơn giá ban đầu 25 nghìn. Anh ta tên là Phương, khi đã nhiều lần mua sách. Chúng tôi đều bất ngờ về nhau. Tôi không nghĩ anh ta và vợ lại là người đọc rộng, hiểu nhiều đến như vậy. Thời trẻ họ yêu nhau vì mê sách, giờ họ lang thang bán sách cũ như những người buôn đồng nát. Anh ta ăn mặc xoàng xĩnh, râu ria, tóc tai như gã bụi đời. Những tác phẩm kinh điển của thế giới anh đều thuộc lòng đên mức trích hẳn một đoạn ra để bình. Ngạc nhiên hơn là chị vợ cũng đưa ra những nhận xét tính tế cho các tác phẩm mà chúng tôi đang bàn. Khi chị đưa cho tôi tập Bóng nước Hồ Gươm của Hoàng Minh Giám. Cái tên lạ hoắc và bảo đó là bút danh của Chu Thiên. Tôi về nhà xem kỳ thì văn phong đúng của Chu Thiên thật, nhưng vẫn băn khoăn không biết chị nói chính xác không. Thực ra của Chu Thiên hay của ai cũng không thành vấn đề, mà tôi chỉ thấy lạ là sao chị ấy biết được như vậy. Dạo đó tôi làm ăn được nên mua của anh chị nhiều sách. Có lần đang ăn diện , đi ô tô qua hàng anh chị. Đỗ xe lại vào mua sách, chuyện trò một lúc mỏi chân ngồi bệt trên miệng cống nói chuyện sách. Thiên hạ đi qua nhìn bộ dạng tương phản giữa tôi và anh chẳng hiểu chuyện gì. Nhiều khi mua sách ở hàng anh, có người mua sách, tôi cũng chõ miệng bình luận thế này, thế kia. Người mua thích lắm, họ tự hào vì cái cách tôi nói về quyển sách họ chọn, họ đang cầm trên tay kia làm chọ thấy bản thân họ là người trí thức, biết đọc, biết cảm nhận.
Anh Phương để cho tôi cuốn Dựa lưng cái chết của Phan Nhật Nam. Một tiểu thuyết gia hiếm hoi của Việt Nam Công Hoà viết về cuộc chiến tranh 20 năm. Sách có chữ đề tặng của tác giả cho người bạn nào đó. Anh để giá tiền là 10 nghìn, nếu như anh có nói gấp 20 lần như vậy thì tôi cũng mua. Tôi quý vợ chồng anh ở tính không bắt chẹt vì tâm lý khách. Để bù lại tôi cố gắng mua của anh chị rất nhiều. Sách của Phan Nhật Nam làm cho tôi hiểu hơn cái nhìn của những người bên kia, họ viết về chiến tranh khá trung thực. Từ tâm trạng của người dân đến người lính. Những mối tình bi quan của các nam nữ thanh niên trước một cuộc sống ngộp thở. Phan Nhật Nam bị cải tạo giam giữ tại Sơn La gần 20 năm để học chính sách nhà nước ta.

Hay chuyện “…nhất chỉ thư”?

”Chuyện kể năm 2000” tôi mua được lúc đang làm nội thất cho cửa hàng điện lạnh trên đường Giải Phóng. Lúc đứng giám sát mấy người thợ thi công, tôi thấy bên cạnh có một hàng sách cũ. Lọ mọ ngồi chọn xem, thấy quyển Hồi Ký của Đào Xuân Quý giật bắn mình. Tìm bao lâu không thấy, tình cờ lại nằm mốc bụi ở đây. Tôi phải dấu tiếng reo mừng vờ lục lọi mấy quyển nữa. Chất đống lên cho cô bán hàng rất trẻ có đôi mắt đa tình tính tiền. Quyển Hồi Ký của Đào Xuân Quý có 15 nghìn. Chuyện trò à ơi một lúc, vì đằng nào cũng đang chờ tốp thợ làm xong. Hỏi có Chuyện Kể Năm 2000 không. Cô nàng bảo bố em có. Đưa anh đến gặp bố em. Không, anh gặp em là được rồi. Thế gặp em thì bao nhiêu. Bốn trăm là giá của bố em, anh trả cho em công bao nhiêu nữa. Anh trả em 100. Nói rồi rút 100 ra đặt cọc. Mấy hôm sau em ấy gọi điện. Tập 1 thì hơi cũ nhưng sách in nguyên bản cũng mừng. Về sau xuống nhà tác giả Chuyện kể năm 2000 dưới Hải Phòng. Đưa cho ông ấy xem, ông già hơn 70 tuổi ấy cầm sách của mình mà rớm nước mắt vì cảm động. ông tâm sự:

- Tôi không biết còn sống đến ngày nó ( TKN2000) được tái bản không. Giờ muốn tìm vài bộ để tặng bạn bè mà không có.
Ông bà Dần ở Thụy Khê, cái hiệu sách cũ nhỏ chừng vài mét vuông. Khi hỏi thấy có bộ Thời đại Hùng Vương giá 160 nghìn. Tôi biết đây là nhà buôn sách cũ lâu năm. Đúng là ông Dần bán sách cũ từ năm 1975. Cả hai ông bà đều ham đọc và rất biết nhiều chuyện. Họ có dáng dấp của những nhà giáo từ cách đi đứng đến ăn nói giao tiếp. Mua nhiều thành quen, mỗi lần mua là một lần tâm sự về sách và những liên quan. Lâu dần như là bạn tâm giao, giá cả tương đối rẻ so với nhiều nơi. Ông để cho tôi cuốn Chiều Chiều của Tô Hoài với giá tròn 100 nghìn sau một thời gian dài tôi tiêu mất vài triệu ở hàng ông. Lúc thưa khách ngồi uống nước ở quán vợ chồng ông. Nghe ông Dần bàn thao thao như nước chảy về Đốt, Aimatop, Băn Dăc..... không khác gì các nhà phê bình. đặc biệt là những thâm cung bí sử của các nhà văn hay các tác phẩm có số phận éo le ở Việt Nam. Từ Trần Dần , Phùng Quán đến Tố Hữu, Chế Lan Viên.

Có một bộ sách mà tôi rất thèm muốn. Đó là bộ sách viết về chiến tranh thế giới lần thứ hai của miền Nam in trước 1975. Hồi nhỏ tôi thuê sách đọc của ông Long, một vị giáo sư về hưu làm nghề cho thuê truyện ở 50 Nguyễn Hữu Huân. Khi tôi đọc hết những tác phẩm văn học nước ngoài và trong nước như Thời xa Vắng, Đứng Trước Biển, Cù Lao Tràm tần ngần không biết còn gì để thuê nữa. Ông Long dẫn tôi lên nhà , chui lên gác xép lôi ra cái thùng các tông chứa đầy sách .

Cuốn Hành Trình Về Phương đông, một cuốn sách rất hiếm thời ấy nằm trên cùng. Ở dưới là bộ sách kia, có rất nhiều tập. Phải nói họ viết khách quan, đây là của nhiều tác giả Phương Tây, cái nhìn của họ về cuộc chiến và các nhân vật, sự kiện ảnh hưởng lớn đến thế chiến thứ 2 cũng rất khác sách do ta hay Liên Xô xuất bản. Ông Long có con trai đi Nga bị đâm chết, ông buồn chán. bán nhà đi đâu ở không rõ. Tôi đi dò hỏi nhiều mà chưa biết. Có lẽ bây giờ ông mất rồi cũng nên. Tiếc cái bộ sách kia không biết số phận thế nào...

Bài và ảnh: Bùi Thanh Hiếu