Tác dụng phụ và tai biến của thuốc thường bị bỏ qua, vì sao?

Dưới đây là những chi tiết và bằng chứng của sự thật cần được báo động này.

Trong bài phóng sự đặc biệt với nhan đề: "Các bác sĩ của bạn có thể mơ hồ", (Bưu điện Washington số ngày 28/8/2007), tác giả Ishani Ganguli đã chỉ ra hiện tượng đáng lo ngại này trong thế giới y học ngày nay. Trong khi ở mọi nơi, mọi chỗ, ngoài đời, trên mạng... nhiều bệnh nhân than phiền vì những tác dụng phụ của dược phẩm này, dược phẩm kia, thì các bác sĩ thường ít nhắc đến chúng và coi chúng là rất an toàn. Bởi lẽ, họ được thông tin và quảng bá từ các hãng bào chế thông qua tài liệu y khoa và đại chúng, cũng như những quảng cáo rất ấn tượng về tác dụng cứu người của nhiều loại thuốc.

Không nhìn nhận, không công nhận và không cảnh báo, các bác sĩ đã làm cho cơ quan quản lý và người bệnh hiểu nhầm về tác dụng, tác hại của thuốc và có thể làm tổn hại đến bệnh nhân. Các nhà nghiên cứu thuộc Đại học San Diego Hoa Kỳ đã tỏ ra rất ngạc nhiên khi khảo cứu của họ cho thấy hiện tượng suy giảm trí nhớ cũng như đau nhức cơ bắp rất phổ biến ở những người dùng thuốc nhóm statin để giảm cholesterol. Hàng chục triệu người Mỹ dùng các thuốc này, chủ yếu là lipitor và zocor. Nhiều người vẫn tưởng rằng nhóm thuốc này là thần dược cho mọi bệnh tật từ tai biến mạch máu não, nhồi máu cơ tim, viêm khớp và cả ung thư. Nhưng trên thực tế, những nghiên cứu gần đây cho thấy nhóm thuốc này không có hiệu quả trong việc giảm tỷ lệ tử vong (thường đổi nguyên nhân tử vong này thành nguyên nhân khác) khi được theo dõi hơn 5 năm. Bên cạnh đó, các tác dụng phụ của chúng là khá phổ biến từ đau nhức, giảm trí nhớ, trí tuệ, làm hỏng gan, thận, thần kinh ngoại biên và còn có thể tăng tỷ lệ các bệnh ung thư. Nguy hại hơn nữa, những tổn thương này thường kéo dài rất lâu ngày, cả khi bệnh nhân ngừng dùng thuốc.

Theo nhận xét của nhiều chuyên gia, đau nhức cơ có thể xảy ra cho khoảng hơn 30% người dùng statin, trong khi đó theo nhiều bệnh nhân được khảo cứu rất ít khi bác sĩ của họ công nhận và chỉ ra điều này. Không chỉ với riêng nhóm statin, một bức tranh tương tự còn thấy ở nhiều phương pháp điều trị và thuốc men khác. Giáo sư Jerry Avorn thuộc Đại học Harvard đã nhận xét: "Chúng tôi đã biết tình trạng không nhận biết và báo cáo về tác dụng phụ và tai biến của thuốc men là rất trầm trọng. Có tới 90-99% các tai biến nặng của thuốc đã không được các bác sĩ báo cáo".

Các cơ quan quản lý thì thường tin vào số liệu do hãng bào chế đưa ra. Các số liệu này cũng được thu thập trong thời gian ngắn khi thử nghiệm lâm sàng bởi các bác sĩ và nhà nghiên cứu do các hãng dược phẩm thuê. Rất khó có thể tin là họ sẽ khách quan khi thông tin về sản phẩm của mình, về tác dụng cũng như các tai biến có thể xảy ra. Những nghiên cứu thẩm định được đăng tại các tạp chí y khoa lớn ở Mỹ và châu Âu đều cho thấy: hiệu quả điều trị và tác dụng phụ của một loại dược phẩm có sự khác biệt rất xa khi so sánh giữa các thử nghiệm do hãng dược phẩm tài trợ với các thử nghiệm do nhà nước hoặc tổ chức phi vụ lợi tiến hành.

Bác sĩ Beatrice Golomb - tác giả thứ nhất của nghiên cứu thuộc Đại học San Diego đã chỉ ra rằng: "Trong 5 dược phẩm ra đời sẽ có ít nhất một dược phẩm bị cấm sử dụng hoặc yêu cầu dán nhãn đen để cảnh báo về tác dụng phụ nguy hiểm". Cũng theo bà, với nhiều bác sĩ, có lẽ sự hào nhoáng trong quảng cáo, tư liệu về thuốc đã mạnh hơn những chỉ dẫn về tác dụng phụ của chúng.

Nghiên cứu của Golomb và cộng sự được đăng tải tại tạp chí: An toàn dược phẩm (Drug Safety, số 30, 2007) đã cho thấy 2 bất ngờ lớn:

- Bệnh nhân thường chỉ ra các triệu chứng của họ là do tác dụng phụ của thuốc chứ không phải là các bác sĩ.

- Ngay cả khi các tác dụng phụ này là hiển nhiên và đã được cảnh báo nhiều, nhưng có tới 60% bác sĩ phủ nhận chúng và tìm nguyên nhân khác để giải thích.

Nguyên nhân của hiện tượng bác sĩ có xu hướng bỏ quên và phủ nhận tác dụng phụ của thuốc có thể là hậu quả của cơ chế: càng nhiều người bệnh, càng cho nhiều thuốc men, càng làm tăng uy tín và thu nhập của các bác sĩ. Và cuối cùng, nó cũng chỉ là phần đỉnh của núi băng về những vấn đề vụ lợi và không đặt sức khỏe của người bệnh lên trên lợi nhuận của công nghệ khám, chữa bệnh trong nền kinh tế thị trường.